Nowe reguły zatrudniania młodocianych

Zgodnie z art. 190 kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Młodocianych pracowników można zatrudniać tylko wtedy, gdy:

• ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
• przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Wyższe wynagrodzenie

Wysokość wynagrodzenia młodocianych obliczana jest w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 6 lipca 2023 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (DzU poz. 1348). Zgodnie z nim młodocianym w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Oznacza to, że wynagrodzenie młodocianych podlega kwartalnej waloryzacji, która następuje każdego pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym ogłoszono informację o jego wysokości w poprzednim kwartale.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w II kwartale wynosiło 7005,76 zł, co wynika z komunikatu GUS z 9 sierpnia 2023 r. W związku z tym, biorąc pod uwagę zmieniony stosunek procentowy, minimalne wynagrodzenie dla młodocianych pracowników od 1 września będzie się kształtować następująco: (patrz tabela).

Minimalne wynagrodzenie dla młodocianych pracowników od 1 września

Minimalne wynagrodzenie wypłacane pracownikom młodocianym ulega przy tym podwyższeniu o 3 punkty procentowe. Jest to jedynie minimalna gwarantowana młodocianym wysokość wynagrodzenia i nic nie stoi na przeszkodzie, żeby pracodawcy oferowali wyższe kwoty.

Wykaz prac zabronionych

Od 30 września 2023 r. zacznie natomiast obowiązywać nowy wykaz prac wzbronionych młodocianym w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Rady Ministrów z 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, które zastąpi nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. o tej samej nazwie (DzU poz. 1240).

Głównym celem zmiany wykazu prac wzbronionych jest dostosowanie przepisów dotyczących zatrudniania młodocianych do obowiązujących standardów pracy związanych z postępem technicznym, który dokonał się w większości sektorów gospodarki. Natomiast podwyższenie wynagrodzenia może przyczynić się do zachęcenia młodocianych do realizacji kształcenia zawodowego w formie przygotowania zawodowego.

Istota rozwiązań zaproponowanych w nowym rozporządzeniu o wykazie prac wzbronionych sprowadza się do konieczności dostosowania przepisów do standardów wykonywania pracy przez młodocianych w Unii Europejskiej, a także uwzględnienia potrzeb pracodawców zatrudniających młodocianych do praktycznej nauki zawodu. Zmiany ujednolicają również niektóre z przepisów warunkujące wykonywanie prac ze względu na płeć.

Zgodnie z kodeksem pracy młodocianych nie wolno zatrudniać przy pracach wzbronionych, których wykaz jest ustalany na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów. Istnieją jednak wyjątki. W sytuacji, gdy:

• młodociany ukończył 16 lat,
• jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego i jednocześnie ogranicza się do zaznajamiana młodocianego z niezbędnymi do przygotowania zawodowego czynnościami,
• nie ma to charakteru pracy stałej,
• zapewnione są warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianego

możliwe jest zatrudnienie młodocianego, ale tylko przy niektórych rodzajach prac wzbronionych. Ich listę stanowi załącznik nr 2 do nowego rozporządzenia o wykazie prac wzbronionych.

UWAGA!

Kodeks pracy nie zawiera pojęcia „pracy stałej”. Praca młodocianego powinna zostać więc ograniczona do wymiaru czasowego niezbędnego do przygotowania zawodowego.

Aktualizacja regulaminu pracy

W związku z powyższym pracodawcy powinni zaktualizować regulaminy pracy poprzez zmianę:

• wykazu prac wzbronionych pracownikom młodocianym – zgodnie z załącznikiem nr 1 do nowego rozporządzenia o wykazie prac wzbronionych, oraz
• wykazu prac wzbronionych pracownikom młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego młodocianym – zgodnie z załącznikiem nr 2 do tego rozporządzenia.

Wykazy należy zamieścić w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudnieni młodociani. Wystarczy wskazać tylko te rodzaje zakazanych prac, które są wykonywane u danego pracodawcy. W ustaleniu wykazów musi uczestniczyć lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.
Każda aktualizacja regulaminu pracy wiąże się z koniecznością ogłoszenia pracownikom informacji o zmianie. To oznacza również, że zaktualizowany regulamin wejdzie w życie dopiero po upływie dwóch tygodni od podania pracownikom tej informacji.

UWAGA!

Zmiany do regulaminu pracy powinny zostać ogłoszone najpóźniej 18 września. Wtedy aktualna treść regulaminu zostanie ustalona w terminie.

- Czy pracodawca, który nie zatrudnia młodocianych, musi posiadać odpowiednie postanowienia w regulaminie pracy?

Nie. Należy jednak wprost wskazać w regulaminie pracy, że odstąpiono od ustalenia wykazu prac z uwagi na to, że pracodawca nie zatrudnia pracowników młodocianych. Wynika to z faktu, że kodeks pracy określa, jakie elementy powinien zawierać w swojej treści regulamin pracy.

Zgodnie z kodeksem pracy regulamin pracy powinien zawierać m.in. wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom, a także rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu przygotowania zawodowego. Z tego również względu niektórzy przyjmują, że takie wskazanie jest obowiązkowe. Mając jednak na uwadze, że regulamin pracy ustala porządek i organizację pracy w danej organizacji, w naszej ocenie niecelowe byłoby literalne odczytywanie tego obowiązku.

- Pracodawca, który nie zatrudnia młodocianych, ustalił w regulaminie pracy wykazy prac wzbronionych młodocianym zgodnie z kodeksem pracy. Czy w takiej sytuacji jest zobowiązany zaktualizować jego treść?

Tak. Jeśli pracodawca posiada w regulaminie pracy regulacje dotyczące pracowników młodocianych, powinien je zaktualizować zgodnie z obowiązującą treścią rozporządzenia.
Brak takiej aktualizacji najpewniej zostanie uznany za naruszenie przepisów prawa pracy i może być przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.

Bezpieczeństwo i szczególna ochrony zdrowia

Rozporządzenie zmienia także zakres działań, jakie pracodawca ma podejmować w celu zapewnienia bezpieczeństwa oraz szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy pracownikom młodocianym zatrudnianym przy niektórych rodzajach prac wzbronionych. W szczególności powinien:

• zapewnić stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych – obowiązek doprecyzowany o określenie „stały”,
• informować młodocianych, w sposób dla nich zrozumiały, o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ochrony ich zdrowia – obowiązek doprecyzowany o sformułowanie „w sposób dla nich zrozumiały”,
• organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych – obowiązek doprecyzowany o określenie „niebezpiecznych”,
• dostarczać młodocianemu nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować młodocianych o sposobach posługiwania się tymi środkami – to jest nowy obowiązek,
• dostarczać młodocianemu nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, zgodnie z przepisami kodeksu pracy – to również jest nowy obowiązek.

Ocena ryzyka zawodowego

To jednak nie wszystko. Z uwagi na zmiany, konieczne jest również dokonanie nowej oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną przez młodocianego pracą. Ten obowiązek został rozszerzony w porównaniu do poprzedniego brzmienia przepisów rozporządzenia.

Wcześniej rozporządzenie przewidywało możliwość przygotowania takiej oceny jedynie w dwóch przypadkach – przed rozpoczęciem pracy przez młodocianego lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy. Obecnie ocena ryzyka zawodowego jest konieczna każdorazowo przed rozpoczęciem pracy, a ponadto – przy każdej zmianie organizacji pracy młodocianego.

UWAGA!

Zmiana organizacji pracy oznacza również zmianę miejsca lub sposobu wykonywania pracy.

Rozporządzenie określa, że ocena ryzyka zawodowego powinna w szczególności zawierać:

• ocenę wyposażenia oraz organizacji stanowisk i miejsc pracy młodocianych,
• organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,
• identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych występujących w środowisku pracy młodocianego, ich oddziaływanie na organizm młodocianego, stopień i okres narażenia na te czynniki oraz środki ochrony,
• formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,
• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.

Artykuł ukazał się 30 sierpnia 2023 roku w dzienniku Rzeczpospolita.