TSUE podpowie, kiedy mebel może być utworem

W sporze chodzi o naruszenie praw autorskich do systemu składanych mebli, produkowanych przez rodzinną firmę USM ze Szwajcarii. System mebli modułowych „USM Haller” został zaprojektowany przez Fritza Hallera w latach 60. XX w. Półki, szuflady i szafki, zamontowane na konstrukcji z chromowanych rurek i kulek, zdobią gabinety firm, lekarzy i kancelarii prawnych na całym świecie. W 2001 mebel trafił do kolekcji w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku.

USM zarzuciło naruszenie praw autorskich do jej systemu meblowego konkurencyjnemu przedsiębiorstwu z Niemiec – Konektra, które początkowo oferowało jedynie części zamienne i akcesoria do systemu „USM Haller”. Pod względem kształtu i koloru w dużej mierze odpowiadały one oryginalnym częściom, ale były o ok. 15% tańsze. Po zmianie modelu sprzedaży, firma z Norymbergi zaczęła oferować również montaż całych zestawów mebli, co spotkało się ze sprzeciwem producenta pierwowzoru.

USM oskarżyła Konektrę o plagiat jej modułowego systemu meblowego „USM Haller” i zażądała, aby powstrzymała się od jego sprzedaży. W wyroku kończącym postępowanie w pierwszej instancji, Sąd w Düsseldorfie uznał regulację za utwór chroniony prawem autorskim i w dużej mierze uwzględnił roszczenie dotyczące praw autorskich. Jednak po apelacji sąd odrzucił roszczenie o naruszenie praw autorskich, uwzględniając jedynie alternatywne roszczenie wynikające z naruszenia zasad uczciwej konkurencji.

Zdaniem sądu odwoławczego, modułowy system mebli „USM Haller” nie jest dziełem sztuki użytkowej chronionym prawem autorskim, ponieważ nie spełnia przesłanki oryginalności. Stworzenie systemu regałów „USM Haller” było zdeterminowane i ograniczone względami natury technicznej. Projektant nie miał szansy na dokonywanie swobodnych i twórczych wyborów, które pozwoliłyby na odzwierciedlenie w utworze jego osobowości, wymaganych przez TSUE (patrz wyroku w sprawie C-833/18 Brompton Bicycle). Według sądu odwoławczego również fakt, że system mebli prezentowany jest w muzeach jako klasyk designu, nie wskazuje na jego status, jako utworu w rozumieniu prawa autorskiego.

Obie strony złożyły odwołania od tego rozstrzygnięcia. Sprawa trafiła do Federalnego Trybunału Sprawiedliwości (niemiecki sąd najwyższy), który zawiesił postępowanie i przesłał do TSUE trzy pytania dotyczące wykładni pojęcia "utworu" w rozumieniu art. 2 lit. a), art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.

TSUE został poproszony o wyjaśnienie, po pierwsze, czy w świetle faktu, że dzieła sztuki użytkowej mogą być również chronione jako wzory użytkowe, można uznać, że ochrona prawnoautorska takich dzieł powinna mieć charakter wyjątkowy. W konsekwencji, przy badaniu oryginalności takich dzieł na gruncie prawa autorskiego należy stawiać większe wymagania swobodnemu wyborowi twórczemu autora niż przy badaniu innych rodzajów dzieł.

Po drugie, sąd niemiecki zadał pytanie o to, czy subiektywne spojrzenie autora na proces twórczy i fakt, że musi on podejmować świadome decyzje twórcze, powinny (również) być brane pod uwagę przy ocenie oryginalności na gruncie prawa autorskiego, czy też należy stosować obiektywny standard.

Wreszcie ostatnie pytanie niemieckiego sądu dotyczy tego, czy okoliczności, które wystąpiły po stworzeniu produktu, tj. prezentacja produktu na wystawach sztuki lub w muzeach, lub jego docenienie przez specjalistów z danej dziedziny, również mogą być brane pod uwagę przy ocenie oryginalności dzieła.

TSUE po raz kolejny będzie musiał odpowiedzieć na aksjologiczne pytania o zakres ochrony sztuki użytkowej. Otwartą kwestią pozostaje przy tym, czy ochrona prawnoautorska w przypadku sztuki użytkowej jest adekwatna. Jednocześnie w tle pozostają zmiany unijnego prawa zmierzające do wzmocnienia praw konsumentów, ułatwienia dokonywania napraw i wydłużenia cyklu życia produktów.

Zanim TSUE odpowie w sprawie zakresu ochrony prawonoautorskiej systemu regałów, będzie musiał odpowiedzieć na wcześniejsze pytania o kryteria kwalifikacji wytworów sztuki użytkowej jako dzieł. Wniosek w tej sprawie złożył szwedzki Sąd Najwyższy ds. Znaków Towarowych i Patentów (Svea hovrätt, Patent - och marknadsöverdomstolen) w sporze dotyczycącym naruszenia praw autorskich do stolika kawowego. Pytania dotyczą m.in. tego, jakie czynniki należy brać pod uwagę przy ocenie odzwierciedlenia osobowości autora w przedmiocie sztuki użytkowej. Ponadto TSUE ma wyjaśnić, jak porównywać utwór i przedmiot użytkowy oraz jakie znaczenie dla ochrony utworu ma stopień jego oryginalności w przypadku naruszenia przez przedmiot użytkowy. Sprawa jest prowadzona pod sygnaturą C-580/23 Mio i in.

Artykuł ukazał się 23 lutego 2024 roku, na portalu Prawo.pl.