Powódź 2024. Jaka pomoc dla pracowników i pracodawców?

Od 16 września 2024 r. pierwszy raz od wejścia w życie (2002 r.) ustawy o stanie klęski żywiołowej (dalej: ustawa) będzie ona stosowana w praktyce na części terytorium Polski. Rada Ministrów rozporządzeniem wprowadziła stan klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego na maksymalny czas, tj. na 30 dni. Stan ten będzie więc obowiązywać do 16 października 2024 r. (środa) włącznie, chyba że za zgodą Sejmu zostanie wydłużony. Jednocześnie z uwagi na dynamiczną sytuację na terenach objętych rozporządzeniem jego zakres terytorialny został 17 września 2024 r. rozszerzony na kolejne powiaty.

Ustawowe ograniczenia dla firm z terenów objętych stanem klęski żywiołowej

Przesłankami wprowadzenia stanu klęski żywiołowej jest konieczność zapobieżenia m.in. skutkom katastrof naturalnych noszących znamiona klęski żywiołowej i w celu usunięcia tych skutków. Ustawa określa katalog dopuszczalnych ograniczeń wolności i praw, które mogą zostać wprowadzone w stosunku do wszystkich obywateli, jak i do pracodawców.

W przypadku pracodawców mogą być to ograniczenia polegające na:

- zawieszeniu działalności,

- nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,

- nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia,

- ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (w zakresie niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika),

- wykonywaniu określonych świadczeń osobistych i rzeczowych (np. udostępnienia zasobów, a więc pomieszczeń, specjalistycznego sprzętu czy elementów wyposażenia biurowego, takich jak krzesła).

Zapamiętaj!

Na pracodawcy zawsze spoczywa obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracodawcy powinni zatem informować pracowników o możliwych zagrożeniach i w razie potrzeby zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze.

Czy za firmowy przestój przez powódź należy się pracownikom wynagrodzenie?

Jeżeli z powodu klęski żywiołowej pracodawca musi tymczasowo zaprzestać prowadzenia działalności, to pracownikom nadal należy się wynagrodzenie – znajdą tu bowiem zastosowanie przepisy dotyczące przestoju (art. 81 k.p.). Wynagrodzenie za przestój co do zasady wynika z osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną pracownika.

Przestojem można jednak objąć tylko określone grupy pracowników lub nawet poszczególnych pracowników. Gdy to zakład pracy nie może funkcjonować (np. zalana została hala produkcyjna), przestojem mogą zostać objęte tylko osoby, które świadczą pracę na terenie tego zakładu (stacjonarnie), a nie np. pracownicy zdalni, jeśli mogą pracować w miejscu zamieszkania. Przestój umożliwia też powierzenie pracownikowi innego rodzaju pracy przez pracodawcę.

Jakie obowiązki można nałożyć na firmę w związku z powodzią?

Pracodawcy, wobec których został wydany nakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, mogą zostać zobowiązani do poddania się ograniczeniom polegającym na:

- zmianie systemu, wymiaru i rozkładu czasu pracy pracowników (w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do nawet do 12 miesięcy),

- obowiązku pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy,

- powierzeniu pracownikom wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikający z nawiązanego stosunku pracy; w tym przypadku pracownik zachowa prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Żadnego z tych ograniczeń nie wolno jednak stosować do pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych, kobiet w ciąży i karmiących.

Kiedy przysługuje zwolnienie od pracy w związku z powodzią?

Gdyby to pracownik chciał skorzystać z przysługujących mu uprawnień, takich jak np. urlop z tytułu siły wyższej czy urlop na żądanie, pracodawca ma obowiązek takiego zwolnienia udzielić (na warunkach wskazanych w kodeksie pracy).

Pracodawca musi zwolnić od pracy na czas powołania do pełnienia służby żołnierzy WOT i strażaków ochotników (tych drugich nie tylko na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych, ale też na czas wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu).

Zdaniem autorek
Barbara Klimczyk, Senior Associate w praktyce prawa pracy kancelarii Bird & Bird

Za niezastosowanie się do nałożonych zakazów lub nakazów pracodawca może podlegać odpowiedzialności karnej określonej w ustawie, tj. karze aresztu od 5 dni do 30 dni albo grzywny od 20 do 5000 zł, z pewnymi wyjątkami. Kary te nie łączą się. Taka sankcja zostanie wydana wobec osoby, która jest upoważniona do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy będącego jednostką organizacyjną lub innej wyznaczonej do tego osoby.

Artykuł ukazał się 26 września 2024 roku w dzienniku Rzeczpospolita.